Jan Stachniuk

Jan Stachniuk urodził się w 13 stycznia 1905 r. w Kowlu na Wołyniu. Działalność publiczną rozpoczął w Poznaniu, gdzie od 1927 r. studiował w Wyższej Szkole Handlowej. Działał tam w Związku Polskiej Młodzieży Demokratycznej. Tam też opublikował pierwsze książki: „Kolektywizm a naród” (1933) i „Heroiczna wspólnota narodu” (1935). Od 1937 wydawał w Warszawie miesięcznik „Zadruga”, który dał początek ruchowi ideowemu o tej samej nazwie. W 1939 r. w Warszawie wyszły dwie książki Stachniuka „Państwo a gospodarstwo” i „Dzieje bez dziejów”. W czasie wojny Stachniuk był inspiratorem ideowym Stronnictwa Zrywu Narodowego i Kadry Polski Niepodległej. Nakładem Zrywu wydał w 1943 r. „Zagadnienie totalizmu”. W Powstaniu Warszawskim walczył jako szeregowiec i został ranny. Po wojnie nie udało się wznowić miesięcznika Zadruga, ale zanim stalinowcy objęli pełnię władzy, udało się wydać trzy książki: „Walka o zasady”, „Człowieczeństwo i kultura” i „Wspakultura”. W r. 1949 Stachniuk został aresztowany i skazany na śmierć w pokazowym procesie politycznym. Wyrok jednak nie został wykonany i wyszedł na wolność w 1955 r., lecz nie był zdolny do jakiejkolwiek pracy. Zmarł 14 sierpnia 1963 r. w Warszawie i został pochowany na cmentarzu na Powązkach.

Jana Stachniuka można by zaliczyć do nurtu nowożytnej humanistyki, gdyby nie fakt, że stworzony przez niego system filozoficzny – kulturalizm jest na tyle spójną i wyczerpującą koncepcją, iż wykracza poza możliwość zaszeregowania jej do czegokolwiek – jest początkiem nowego spojrzenia na świat, człowieka i jego roli w świecie. Skojarzenie z nowożytnym humanizmem dotyczy zatem tylko podjęcia wyzwania tego kierunku i wypełnienia jego postulatów w miarę kompletną treścią.
Droga rozwoju myśli Jana Stachniuka rozpoczyna się buntem przeciwko marazmowi polskiego życia. Poszukiwanie przyczyn naszej niewydolności we wszystkich dziedzinach życia zbiorowego doprowadza go do odkrycia, w jaki sposób panująca w społeczeństwie ideologia kształtuje jego instytucje kulturowe i jakie są tego skutki. Doprowadziło to do sformułowania oryginalnej teorii kultury obejmującej zarówno możliwości rozpatrywania rozwoju jak i schorzeń kultury.