Diabeł tkwi w szczegółach – Robert Piotrowski

Opis

Robert Piotrowski „Diabeł tkwi w szczegółach. Znaki świata nadprzyrodzonego w życiu codziennym wsi”

Tematem książki są wyobrażenia o zaświatach oraz zjawiskach demonicznych rekonstruowane na podstawie motywów transgresji postaci nadprzyrodzonych w wierzeniach i wyobrażeniach funkcjonujących w kulturze ludowej. Ekspresje te, a także ich wartościowanie zostały utrwalone w wielu narracjach pochodzących z XIX i początku XX wieku. Wybrane motywy występujące w dawnych bajkach, a przede wszystkim w podaniach wierzeniowych można traktować jako źródło umożliwiające rekonstrukcję wizji zaświatów skorelowanej z lękami codzienności towarzyszące mieszkańcom wsi. Jest to również praca mająca na celu wyeksponowanie głębi i wieloaspektowości wyobrażeń na temat zaświatów, które są najlepszym dowodem na ogromne znaczenie spuścizny folkloru nie tylko w wymiarze szeroko pojętej twórczości artystycznej, ale też sposobu postrzegania i wartościowania rzeczywistości i zjawisk życia codziennego.

Książka powstała na podstawie pracy doktorskiej napisanej pod kierunkiem prof. dr hab. Violetty Wróblewskiej. W 2024 roku zdobyła trzecią nagrodę w XVI edycji „Konkursu na pracę doktorską” organizowanego przez Narodowe Centrum Kultury oraz została wyróżniona w XV edycji konkursu ,,Polska wieś – dziedzictwo i przyszłość” imienia Profesora Jerzego Wilkina.

Spis treści:

Wstęp - 15

Rozdział 1. Dostrzec niedostrzegalne – pojęcia, definicje, metody - 21
1.1. Pojęcie kultury ludowej - 22
1.2. Schemat wyobrażeniowy, motywy tożsame i motywy wyabstrahowane w kontekście badań nad sferą wierzeń ludowych - 24

Rozdział 2. „Ryż, zyz, kuternoga wszystko kara Boga”. Znaki świata nadprzyrodzonego w przestrzeni społecznej w świetle przekazów folklorystycznych - 35
2.1. Bezład nadprzyrodzony - 37
2.2. Odstępstwo od normy zagrożeniem dla panującego ładu - 49
2.3. Kalectwo i starość szczelinami chaosu - 59
2.4. Diabelski kuternoga - 73
2.5. Agresja zaświatów - 83
2.6. Diabelski akreacjonizm -  89

Rozdział 3. „Bartosek był czarny, kosmaty i siadał w kale…”. Nieczystość i skalanie w kontekście wierzeń o zaświatach - 97
3.1. Diabelskie ekskrementy i czapka pełna złota - 98
3.2. Pożywienie skalane - 110
3.3.  Maź i smoła, czyli ślady diabelskich odwiedzin - 118
3.4. Błoto, kałuża, bagno. Miejsca nieczyste w kontekście wyobrażeń o zaświatach – 125
3.5. Diabelski podpis – znamiona spotkań z demonicznym sacrum - 139
3.6. Dotyk śmierci - 142

Rozdział 4. „Co nagle, to po diable”. Nagłość i dynamika w kontekście wierzeń o świecie nadprzyrodzonym - 145
4.1. Niejednoznaczny status wiatru w kulturze ludowej - 145
4.2. Diabeł tańczący - 148
4.3. Wiatr – choroba – szaleństwo - 156
4.4. Wiatr i samobójstwo - 163
4.5. Drżąca osika - 169
4.6. Szybkość w kontekście demonicznych ekspresji - 172
4.7. Motyw „dzikich łowów” jako jedna z form ekspresji świata demonicznego - 178
4.8. Poetyka dysonansu, czyli nagłość w kontekście demonicznych ekspresji - 183
4.9. Nagłość znaków świata zmarłych - 188
4.10. Muzykanci i tancerze. Podejrzana niejednoznaczność… - 191

Rozdział 5. „Zajdź złemu ode drzwi, to ono kominem”. Ciasnota i zamknięcie – kategorie definiujące zaświaty w kulturze ludowej - 205
5.1. W starym piecu diabeł pali… - 205
5.2. Komin - 215
5.3. Mysie dziury i inne małe przejścia - 225
5.4. Zamknięcie - 236
5.5. Naczynie ludzkiego ciała - 252

Zakończenie - 261
Bibliografia – 269

O Autorze:

Robert Piotrowski – etnolog, adiunkt w Zespole Interdyscyplinarnych Badań nad Antropocenem, Instytutu Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania Polskiej Akademii Nauk. Jego zainteresowania badawcze koncentrują się na relacjach i zależności między abiotycznymi elementami krajobrazu a wierzeniami i wyobrażeniami ludowymi, a także współczesnym postrzeganiem i docenianiem obiektów o proweniencji geologicznej (geofolklor, geomitologia). Jest autorem książki „Jednemu się zmiele, drugiemu się skrupi”. Młynarze i młyny w pamięci zbiorowej mieszkańców pogranicza mazowiecko-dobrzyńskiego wydanej w 2021 roku w serii „Paralele: Folklor–Literatura–Kultura”.

Miejsce wydania: Toruń
Rok wydania: 2024
Wydanie: pierwsze
Język: polski
Liczba stron: 300
Format: 148 x 210 mm
Oprawa: miękka
Seria: Paralele: Folklor – Literatura – Kultura
ISBN: 978-83-231-6034-2
Wydawca: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika