Dunajowi – Bóg się szerzy. Śladami najstarszych kolęd Lubelszczyzny

Opis

“Bóg się szerzy. Śladami najstarszych kolęd Lubelszczyzny” – Gupa “Dunajowi”
digipack CD, 2022

Przedstawione na płycie „Bóg się szerzy” pieśni nawiązują do najstarszych pokładów polskiej kultury ludowej. Wyrażają one wiarę w magicznie sprawczą moc słowa, które wyśpiewane w rytuale sprowadza między ludzi szczęście i łaski sił duchowych. Obecna w pieśniach symbolika świata przyrody ożywionej, ciał niebieskich i zjawisk astronomicznych jest śladem dawnych wierzeń mitologicznych, wpisanych w najbardziej archaiczne elementy zimowej obrzędowości ludowej, związanej z grudniowym przesileniem słońca, czyli Szczodrymi Godami.

Pośród nieprzebranego skarbca polskich pieśni ludowych, zimowe kolędy stanowią zbiór wyjątkowy w swym bogactwie, wielości i archaiczności. Zaprezentowane na płycie „Bóg się szerzy” pieśni pochodzą z obszarów Lubelszczyzny, Zamojszczyzny oraz okolic Biłgoraja, regionów, które w literaturze etnograficznej określa się mianem „polskiego zagłębia kolędowego”. Pieśni te odnoszą się do prastarej ludowej obrzędowości związanej z okresem zimowego przesilenia oraz szeregu zwyczajów mających na celu odrodzić w świecie moc życia, wracającą do niego wraz z odrodzonym po przesileniu Słońcem. Ludowa nazwa tego cyklu obrzędów – Gody – wiąże się z „godzeniem”, wypracowywaniem „zgody” z otaczającym światem i istotami, które w nim mieszkają i są jego gospodarzami. Z obrzędami Godów wiązały się znane po dziś dzień barwne pochody kolędników, zamaskowanych i odzianych w futra oraz słomiane powrósła młodzieńców, reprezentantów duchów przodków i istot przychodzących do świata żywych ludzi z dalekich, zaświatowych krain mitycznych. Kolędnicy przynoszą płodność, niosą wraz ze swymi pieśniami Boga, który się szerzy – święte uosobienie mocy rodzenia i niezwyciężonego życia, którego piastowanie leżało w centrum ludowej wizji świata i człowieka. Zapłatą za pieśń i dobre życzenie jest dar, który ludzie im przekazują – „kolęda”, okrągły bądź rogaty chleb, symbol pojednania i agrarnej wegetacji.

***

Przedstawione na płycie pieśni podzielone zostały na trzy części, tak, aby w sposób możliwie bliski pierwotnej obrzędowości, przedstawić oryginalny kontekst ich wykonywania. Płytę rozpoczynają pieśni kierowane do gospodarza domu, w których zapowiada mu się przyjście szerzącego się Boga, kolędników niosących mir i dobrobyt oraz tańczącej, trójnożnej kozy. W pieśniach „Nowe lato, szczodre lato” oraz „Przy studzience, przy wodzianej” podjęliśmy próbę rekonstrukcji pierwotnego brzmienia tych części pieśni, które badacze łączą z dawnym, słowiańskim mitem solarnym. Cykl kolęd gospodarskich otwierają i zamykają tradycyjnie wykrzykiwane w trakcie kolędniczego pochodu życzenia zaklinające szczęście i zdrowie na nowy rok. W drugiej części płyty przedstawione zostały kolędy młodzieżowe – pieśni śpiewane przez kawalerów dla dziewcząt. Wyrażają one ludową poetykę młodzieńczej miłości, w której w centrum świata znajduje się symbolizująca moc rodzenia życia nadobna dziewczyna, wokół której krążą zalotnicy. Zgodnie z dawnym obyczajem dziewczyna, której kolędowano były sadzana przez chłopców na krześle i podnoszona, tak, aby niczym Słońce, oświetlała swym pięknem i powabnością świat wokół. W tej części płyty znajdują się również teksty kolęd dziewczęcych, nowszych w korpusie tradycji ludowej, choć równie pięknych pod względem obecnej w nich poetyki. Zbiór pieśni zamyka biłgorajska pieśń o wizycie u gospodarza Trzech Gości: Słońca, Miesiąca i Małego Deszczu.

***

Przedstawione na płycie pieśni nawiązują do najstarszych, sięgających przedchrześcijańskiej Słowiańszczyzny, pokładów polskiej kultury ludowej. Wyrażają one wiarę w sprawczą magicznie moc słowa, które wyśpiewane w rytuale sprowadza między ludzi szczęście i łaski sił duchowych. Obecna w pieśniach symbolika świata przyrody (jawora, jodły, Dunaju, dzików, kozy), Słońca (złoty kubek), Zorzy (wianek, złoty pierścień), ciał niebieskich i zjawisk astronomicznych (Małego Deszczu, Księżyca, Gwiazd) jest śladem dawnych wierzeń mitologicznych, wpisanych w najbardziej archaiczne elementy zimowej obrzędowości ludowej.

Sposób wykonania pieśni oraz ich aranżacja instrumentalna nawiązują ściśle do ludowych technik wykonawczych oraz melodii zanotowanych przez etnografów. W założeniu swym chcielibyśmy przenieść słuchacza w daleką przeszłość, ponieść go pieśnią między obchodzących chaty kolędników, tak, aby w jak największym stopniu oddać pierwotne brzmienie ludowych kolęd zimowych związane z ich dawną funkcją rytualną. Z taką intencją składamy na Wasze ręce pierwszą płytę projektu etnomuzykologicznego Dunajowi – śladami najstarszych pieśni Słowian.

Niech się darzy szczęściem i zdrowiem!

Oprac. Mikołaj Jarmakowski

Lista utworów:

1. Szczodraczek
2. Stary rok się kończy, nowy lepszy będzie
3. Nowe lato, szczodre lato
4. Wstań gospodarzu, wstań nieboże
6. Taniec z trójnożną kozą
7. Na szczęście, na zdrowie z Nowym Rokiem
8. Ej tam pod borem, pod lasem
9. Chodzi Jadziunia po pokoiku
10. Biegła nam rzyczejka, dzie bystra wodejka
11. Na Dunaj, Maryś, rano po wode, na Dunaj
12. Prała Kasiunia szułkowy chusty w Dunaju
13. Cieczy ryczejka, bystra wodejka
14. Oberek zmęczony po kolędzie
15. Na szczęście, na zdrowie na ten Nowy Rok
16. A u kogo to to to, nowe zilony
17. Ponad lasejkiem czarna chmurejka
18. Przy poniedziałeńku, uo godzinie rannyj, uo rannyj
19. Pód ókienkiem stoji jawór, hej liluja, stoji jawor
20. Przy studzience, przy wodzianej

Teksty kolęd do pobrania w pliku pdf

Płyta powstała w ramach projektu “Dunajowi – śladami najstarszych pieśni Słowian” wraz z zaproszonymi do niego członkiniami zespołu Vatra – pieśni tradycyjne.

Data wydania: 2022
Format: digipack CD
Wydawca: Muzeum Mitologii Słowiańskiej